آیین افتتاحیه «سال بین‌المللی علوم پایه برای پیشرفت پایدار» سه‌شنبه ۱۷ اسفندماه با حضور وزرای علوم و آموزش و پرورش به صورت حضوری و مجازی در دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی دانشگاه، دکتر احمد پاکتچی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در یونسکو در توضیح جایگاه علوم پایه در سازمان یونسکو گفت: علم یکی از پنج شاخه اصلی فعالیت یونسکو است و یونسکو به این موضوع توجه دارد که توجه صرف به علوم کاربردی و نادیده گرفتن علوم پایه می‌تواند از پیشرفت پایدار جلوگیری کند.
وی افزود: روند نوع توجه یونسکو به علوم پایه را می‌توان به چند دوره تقسیم کرد. در دوره اول که مربوط به بدو تاسیس یونسکو است سیاست‌گذاری‌های کلانی دیده نمی‌شود. دوره دوم که از سال ۱۹۶۰ و حدود ۲۰ سال پس از تاسیس یونسکو آغاز می‌شود، دوره‌ای است که یونسکو به دبنال آموزش علوم پایه به کشورهای در حال توسعه است؛ که تاسیس ICTP در سال ۱۹۶۴ با هدف تربیت دانشمندانی برای کشورهای در حال توسعه یکی از این گام‌ها به شمار می‌رود.
وی ادامه داد: دوره بعدی از سال ۲۰۰۵ به بعد مشاهده می‌شود که در این سال میزگرد وزیران کشورهای عضو با تمرکز بر حوزه علوم پایه تشکیل شد که به تبع آن برنامه بین‌المللی علوم پایه در یونسکو تعریف شد که تا کنون به فعالیت ادامه می‌دهد. موج سوم از سال ۲۰۱۹ آغاز شده و در حال حاضر شاهد آن هستیم. در آن سال کنفرانس عمومی یونسکو سال ۲۰۲۰ را به عنوان سال جهانی علوم پایه نام‌گذاری کرد و در این دوران تمرکز یونسکو بر روی نگاه سیستمی به علم، پرهیز از نگاه‌های سودانگارانه و کوتاه‌مدت به علوم و ضرورت توجه درازمدت به آن و پرداختن بلندمدت به علوم پایه بوده است.
امروز دنیا نیاز به تقویت علوم پایه را حس می‌کند
دکتر پاکتچی خاطرنشان کرد: در دوران اخیر دیگر شاهد استغناء کشورهای توسعه یافته در حوزه علوم پایه نیستیم و تمام جهان این احساس را دارند که باید در تقویت علوم پایه گام بردارد. البته ما یک دهه پیش از یونسکو به این چالش و لزوم تقویت علوم پایه در کشور پی بردیم. از جمله مصادیق توجه به اهمیت علوم پایه در ایران، می توان به دیدار مقام معظم رهبری با اساتید دانشگاه در سال ۹۷ و بیان نگرانی ایشان از کاهش پنجاه درصدی داوطلبان کنکور ریاضی و بیان این جمله که "این اتفاق برای آینده کشور خطرناک است" اشاره کرد.
وی افزود: ضرورت رویکرد سیستماتیک به علم و رشد علوم پایه در یونسکو مورد توجه کامل قرار می‌گیرد؛ چرا که رشد زایدالوصف ناگهانی علوم کاربردی و عدم پیشرفت علوم پایه به همان نسبت، تناسب اندام علم را نامتناسب خواهد کرد.
وی تصریح کرد: علاوه بر این عمومی‌سازی دانش، سال‌ها است که در یونسکو پیگیری می‌شود و اعتقاد بر این است که علم باید از فضای دانشگاه فراتر رود و در جامعه تحقق پیدا کند که توجه آموزش و پرورش هم به این نکته بسیار مهم است. در ضمن مطالعات میان رشتهای بین علوم پایه و علوم انسانی از مسائل مورد توجه یونسکو است که اتفاقات خوبی در ایران در این زمینه افتاده است.
سفیر جمهوری اسلامی ایران در یونسکو با تاکید بر اهمیت وجه اخلاقی علم گفت: اخلاق علم در یونسکو بسیار مورد توجه است و باعث خرسندی است که ایران مبدع جایزه بین‌المللی ابن سینا برای اخلاق در علم است.
وی در پایان تاکید کرد: هر گونه پیشرفت در حوزه علوم پایه نیازمند تعامل بین‌المللی است و ما در دفتر نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در یونسکو تمام قد در خدمت هستیم که بتوانیم این اهداف را در راستای پیشرفت کشور دنبال کنیم.
در صدد تحقق سند تحول بنیادین آموزش و پرورش هستیم
دکتر یوسف نوری، وزیر آموزش و پرورش با اشاره به نقش آموزش و پرورش در گسترش علوم پایه تصریح کرد: علوم پایه برای اینکه تبدیل به عرف شود به یک بستر گسترده، موثر و مطلوب نیاز دارد که آموزش و پرورش دارای این سه ویژگی است؛ چرا که از بدو تولد تا دوره متوسطه عهده دار آموزش افراد است و با جمعیت وسیعی که حدود ۶۰ میلیون نفر هستند سر و کار دارد.
وی افزود: مقام معظم رهبری می‌فرمایند علوم پایه مبنای تحول هر کشور است و باید گسترش پیدا کند. ایشان ابتدای دهه ۸۰ در جلسه ویژه‌ای بحث جنبش نرم افزار و تولید علم را مطرح فرمودند.
وی خاطرنشان کرد: یکی از چالش‌های آموزش و پرورش، رویکرد کنکورمحور و حافظه‌محور است؛ علاوه بر این جامعه به گونه‌ای بازارسازی کرده است که به رشته‌هایی با درآمدزایی سریع بیشتر ت.جه و پرداخته شود. برای حل این مشکل شورای عالی انقلاب فرهنگی راهکاری در نظر گرفته که سوالات کنکور تشریحی شوند و تاثیر سه سال آخر متوسطه در کنکور بیشتر شود که البته منطبق بر راهی که سند تحول بنیادین ترسیم کرده نیست؛ اما از شیوه فعلی بهتر است.
چهار محور برنامه درسی باید تغییر یابند
دکتر نوری تاکید کرد: برای تحقق سند تحول بنیادین، باید برنامه درسی را تغییر دهیم. برنامه درسی دارای محتوا، هدف، روش و ارزشیابی است که در بخش روش معلم تعیین کننده است.
وی ادامه داد: در ارزشیابی باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که دانش آموز چیستی و چرایی درس را بداند. در حال حاضر دانش آموز به جای پیشرو بودن پیرو است و فلسفه علم را نمی‌داند. به همین دلیل تاکید مقام معظم رهبری اضافه کردن فلسفه علم به آموزش از دوران ابتدایی است.
وی با اشاره به فضاهای مناسب و بلااستفاده آموزش موجود در کشور اظهار داشت: ما در بحث بهبود محتوای آموزشی باید بکوشیم سایر فضاهای آموزشی به غیر از کلاس درس را در نظر بگیریم. برای مثال در حال حاضر حدود ۳۵۲ اردوگاه با وسعت بیش از ۷ هزار هکتار در اختیار داریم که بهترین فضای مطالعه برای زمین شناسی است. ۷۵۰ پژوهشسرا داریم که حتی از ۵ درصد از ظرفیت آنها هم استفاده نمی‌شود؛ علاوه بر این در کشور بیش از ۲ هزار و ۲۰۰ کانون وجود دارد. لازم به ذکر است وزیر محترم علوم هفته گذشته به ما وعده دادند که کل مراکز نوآوری را در اختیار ما قرار می‌دهند که این بسیار عالی است.
وزیر آموزش و پرورش افزود: در حال حاضر روش‌های آموزش ما، مسئله محور نیستند و فقط سخنرانی محورند. در مورد ارزشیابی هم این ظرفیت در آموزش و پرورش وجود دارد که از سمت نظام آموزشی به سمت نظام تربیتی برود. باید گفت در سند تحول بنیادین و برنامه درسی این امکان وجود دارد که با تغییر این چهار جزء به سمت پیشرفت علوم پایه برسیم.
دانشگاه‌ها باید بستر خوبی برای ارائه برنامه‌های بین رشتهای باشند
دکتر محسن محمدزاده، نماینده انجمن‌های علوم پایه با تاکید بر اهمیت نقش دانشگاه‌ها در گسترش علوم بین‌رشته‌ای گفت: دانشگاه‌ها باید ایجاد بستر صحیح و پویا برای ارائه برنامه‌های بین رشتهای را با شرکت بخش‌های مختلف علوم پایه مورد توجه قرار دهند.
وی افزود: استقلال دانشگاه‌ها در زمینه برنامه‌ریزی و جذب اساتید توانمند به خصوص در علوم پایه، تسهیل روند پذیرش در دانشگاه‌ها، کنترل رشد بی‌رویه و بی‌کیفیت به خصوص در رشته‌های علوم پایه، توجه به آینده شغلی این رشته‌ها، توجه به کیفیت مقالات و پژوهش‌های علمی قطعاً در توسعه علوم پایه به صورت مستقیم و توسعه و پیشرفت کشور بسیار موثر خواهد بود.
وی خاطرنشان کرد: اگر به جامعه علمی به مثابه یک اکوسیستم نگاه شود، آثار و پیامدهای درازمدت هر سیاست‌گذاری بهتر قابل مشاهده خواهد بود و اهمیت نقش علوم پایه در توسعه علمی کشور بهتر نمایان خواهد شد. اگرچه علوم پایه در بسیاری از موارد بازدهی سریع و قابل لمسی را برای مردم ندارد؛ اما تحقیقات در زمینه این علوم در درازمدت برای حل مسائل اجتماعی، فناوری و همچنین سلامت و بهداشت جامعه بسیار موثر هستند.
دکتر محمدزاده در پایان تاکید کرد: به دلیل ضرورت یکپارچگی آموزش در علوم پایه، توجه به شغل موثر معلمی و جذب افراد مستعد وعلاقه‌مند و نگه‌داشت آنها در عرصه آموزش مطمئناً در رشد آینده‌سازان کشور بسیار موثر است.
مرزهای ساختگــی علوم باید از بین برود
در ادامه دکتر علیرضا زالی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی در توضیح وقوع اتفاقات جهانی جدید در حوزه علوم پایه گفت: در سال جاری که در رابطه با نقش علوم پایه در توسعه پایدار پروژه جهانی انجام شد، سه اتفاق بزرگ در عرصه جهانی افتاد که فضای علمی و دانشگاهی ایران هم از این تحولات شگرف مصون نیست. اولین اتفاق، این بود که رجعت بشر دوباره به سمت نگاه کلی‌گرایانه و جامع نگر می‌رود؛ چرا که از نگاه صرف انتزاعی در علوم خسته شده است. بخشی از این امر در نگاه یونسکو به نقش علوم پایه در توسعه پایدار دیده می‌شود.
وی ادامه داد: اتفاق دوم در هم ریخته شدن مرزهای دانشی است. علم پیش از این از یکپارچگی متفاوتی برخوردار بوده که در حال حاضر نگاه چندبخشی در شقوق علمی سبب شده است نگاه‌ها متفاوت شود. بنای آکادمیک جهانی معطوف به درهم آمیختگی علوم و به‌هم ریختگی مرزهای ساختگی در آن‌هاست. به عنوان مثال دیگر نمی‌شود علوم پایه و بالینی را در علم پزشکی چندان افتراق داد، چرا که با یکدیگر تا حد زیادی ادغام شده‌اند.
وی خاطرنشان کرد: سومین اتفاق استفاده بهینه و کاربردی علوم پایه در زندگی روزمره است که اوج آن را در کووید ۱۹ شاهد بودیم. چرا که انواع روش‌های تشخیصی از علوم پایه نشئت می‌گیرند و اگر تشخیص‌های مولکولی و پی‌سی‌آر را نداشتیم در تشخیص بسیار ناتوان بودیم.
پاندمی کووید ۱۹، سبب شکوفایی علوم پایه شد
دکتر زالی افزود: معتقدم اوج نقش علوم پایه در نجات بشر در کووید ۱۹ در واکسن دیده می‌شود که در ساخت آن از پلتفرم‌های مختلفی استفاده می‌شود. ما در هیچ زمانی از تاریخ پزشکی تا این حد در پلتفرم واکسن تنوع نداشته‌ایم و این یعنی علوم پایه و علوم بالینی می‌توانند به مقدار زیادی به یکدیگر وصل شوند.
وی تصریح کرد: اگر امروز می‌توانیم دارو را در بدن انسان رصد کنیم تا ببینیم به هدف مورد نظر رسیده یا اگر بحث پزشگی ژرف یا پزشکی دقیق یا پزشکی فردی مطرح است، به مدد علوم پایه است.
وی تاکید کرد: برای تحقق نقش علوم پایه در توسعه پایدار نیاز به تعهد سیاسی بالا و گفتمان مسئولین ارشد کشور وجود دارد که شورای عالی انقلاب فرهنگی محل مناسبی برای تبلور شکل‌گیری این تعهد بالای سیاسی است.
رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی در پایان گفت: اعتقاد دارم شکوفایی رشته‌های علوم پایه و به خصوص بین رشتهای باید بر دانشگاه‌ها تکلیف شود؛ اخیراً در چند مورد برنامه ریزی هایی بین دانشگاه شهید بهشتی و دانشگاه علوم پزشکی شهدبهشتی در حوزه علوم بین‌رشته‌ای صورت گرفته است، از وزیر علوم درخواست دارم این نگاه در سطوح بالاتر هم وجود داشته باشد.
سخنرانی دکتر میشل اسپیرو، رئیس اتحادیه بین‌المللی فیزیک محض و کاربردی
بخش دیگری از آیین افتتاحیه «سال بین‌المللی علوم پایه برای پیشرفت پایدار» به پخش کلیپ سخنرانی دکتر میشل اسپیرو، رئیس اتحادیه بین‌المللی فیزیک محض و کاربردی اختصاص داشت.
وی در این سخنرانی با تاکید بر اهمیت علوم پایه گفت: علوم پایه غالباً پشتوانه علمی کاربردها در نسل‌های آتی را فراهم می‌آورد و منبع نوآوری و تکان‌دهنده است؛ کمااینکه از دیرباز بنیان علوم و در خدمت آموزش بوده است؛ بنابراین تسهیلگر گفتمان چند فرهنگی است.
وی افزود: از اینکه علوم پایه برای پیشرفت پایدار حیاتی هستند مثال‌های زیادی می‌توان آورد. واکسن‌ها و درمان‌های مقاله با کووید ۱۹ همگی از علوم پایه می‌آیند. موتور جستجوگر گوگل از یک ایده درخشان در ریاضیات پدید آمد. هوش مصنوعی بر روش‌های آماری متکی است. پروژه ژنوم مسیر درمان ژنی را فراهم آورده است و کاهش آلودگی و ارتقاء شیمی سبز به پیشرفت‌های علم شیمی بستگی دارند.
پروفسور یوسف ثبوتی، پیشکسوت علوم پایه و استاد رشته فیزیک دانشگاه زنجان با ابراز امیدواری نسبت به عملکرد مطلوب دانشگاه‌های کشور گفت: معتقدم دانشگاه‌ها متناسب با اختیاراتی که از نظر نفوذ کلام در جامعه، به بازی گرفته شدن در تصمیم‌گیری‌ها و تصمیم سازی‌ها در نهادهای دولتی و حکومتی، گردش ملی در دانشگاه‌ها، سیاست کلی چهل و چند سال گذشته که کدام بایدها و نبایدها را باید در گفتار و نوشتار و کردارشان لحاظ کنند روی هم رفته خوب عمل کرده‌اند.
وی افزود: اکثریت قریب به اتفاق کارشناسان در حوزه‌های مختلف را دانشگاه‌ها تربیت کرده‌اند و بسیاری از دست پرورده‌های آنها اگر در داخل کشور خواهان نداشته باشند؛ در بیرون از مرزها مشتری دارند چرا که کاربلد تربیت شده‌اند.
وی با تاکید بر لزوم سرمایه‌گذاری بیشتر بر روی علوم پایه در داخل کشور خطاب به وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، خاطرنشان کرد: علوم پایه خاستگاه تکنولوژی است؛ در همه جوامع و در سطح جهانی، مردم معمولی سود دانش‌های کاربردی را می‌دانند و برایش هزینه می‌کنند؛ اما همین مردم معمولی به اهمیت علوم‌پایه در ایجاد تکنولوژی‌ها و دوام آنها اشراف کامل ندارند. در تمام کشورها ارتقا و اعتلاء علوم پایه در درجه اول به عهده دولت‌ها بوده و در کشور ما هم چنین بوده است؛ اما به چند دلیل لازم است سرمایه‌گذاری بیشتری در این حوزه انجام گیرد.
وی افزود: نخستین دلیل برای لزوم سرمایه‌گذاری بیشتر در این حوزه، این است که بیشتر مقالات پژوهشی کشور ما در حوزه‌ی علوم پایه است؛ دوم علوم پایه کشور ما در برخی از حوزه‌ها مانند ژنتیک، علوم اعصاب، کیهان‌شناسی، فیزیک نظری و اپتیک لیزر در کشور پیشگام و در شرف عرض اندام در سطح جهانی‌اند که لازم است پشتیبانی شوند.
تالیف مقالات دارای اهمیت ویژه‌ای است
دکتر ثبوتی در ادامه بر اهمیت تالیف مقالات تاکید و اذعان کرد: نوشتن مقاله و نشر آن در مجلات بین‌المللی معتبر، مهم است و باید تشویق شود و افرادی که نوشتن مقاله را بی‌اثر می‌دانند کاملاً اشتباه می‌کنند.
وی ادامه داد: شرط به‌روز بودن پژوهشگران، رفت و آمد بین‌المللی، اختصاص مرخصی‌های مطالعاتی و داشتن دانشجوی خارجی در دانشگاه‌هاست. در حالی که در سال‌های اخیر به دلیل تنگناهای اقتصادی، رفت و آمد بین‌المللی و فرصت‌های مطالعاتی عملاً از بین رفته است که رفع این مشکل توجه ویژه وزیر محترم علوم را می‌طلبد.
وی تاکید کرد: سرمایه‌گذاری دولت در علوم پایه لازم است و چه بهتر در سال جهانی علوم پایه همت شود و سرمایه‌گذاری بیشتری انجام گیرد که در میان مدت و بلندمدت به نتیجه برسد. ضروری است تصمیم گیران و به ویژه مجلسیان به این نکته توجه داشته باشند و کم حوصله نباشند.
ساخت خانه‌های دانش در زنجان در دست اقدام است
استاد پیشکسوت رشته فیزیک دانشگاه زنجان از ساخت خانه‌های دانش در این استان خبر داد و گفت: ما بر آن هستیم در زنجان «خانه دانش» بنا کنیم که مخاطبان آن در درجه اول کودک، نوجوان و جوان و در درجه دوم افراد مسن‌تری که هنوز شوق آموختن دارند، هستند. در این خانه بازدیدکننده دست به آزمایش‌های ساده خواهد زد و کیت‌های آزمایشی خود را به مدارس امانت خواهد داد.
وی افزود: نمایشگاه‌ها، آزمایشگاه‌ها و کارگا‌ه‌های خانه دانش را دانشگاه صوفی رازی و در سال‌های آغازین موسسه خیریه روزبه زنجان تقبل کرده و هزینه‌های سرمایه‌ای را خیرین و دانش‌دوستان تامین خواهند کرد.
پایان بخش آیین افتتاحیه «سال بین‌المللی علوم پایه برای پیشرفت پایدار»، با اهداء لوح تقدیر از دکتر یوسف ثبوتی، چهره افتخار آفرین در حوزه علوم پایه؛ آقای اسفندیار معتمدی معلم پیشکسوت و دکتر منصور انبیاء استاد ممتاز در حوزه علوم پایه تقدیر از کتاب دو جلدی «فیزیک در ایران گذشته و حال» تالیف دکتر محمد اخوان رونمایی شد.
